بیش فعالی ( تعریف ، شیوع ، علل و انواع آن )
فهرست مطالب :
- تعریف بیش فعالی
- تاریخچه اختلال بیش فعالی
- منظور از تكانشگری
- نكات مهم در مورد بیش فعالی
- شیوع بیش فعالی
- ویژگی های بالینی
- سه علامت مهم بیش فعالی
- علل اختلال بیش فعالی
- انواع بیشفعالی
- اختلالات مربوط به بیش فعالی کدامند؟
- تعریف بیش فعالی
تعریف: امروزه بسیاری از والدین از شیطنت زیاد كودكانشان شكایت دارند آنها بیان می كنند كه فرزندانشان مرتب در حال حركت وفعالیت هستند ونوعی حالت بی قراری وناآرامی در آنها مشاهده می شود.آنها علت این فعالیت بیش اندازه را نمی دانند ومرتب فرزندشان را مورد سرزنش قرار می دهند. امروزه این اختلال به دلایل گوناگون مورد توجه دانشمندان وپژوهشگران قرار گرفته است. اختلال ADHD « بیش فعالی »مجموعه علائمی است با محدودیت میزان توجه كه با سطح رشد فرد نا هماهنگ است وبه ضعف تمركز ،رفتار نا گهانی،بیش فعالی منجر می شود.مشخصه اصلی این اختلال وجود الگوی پایدار فقدان توجه یا بیش فعالی تكانشگری است كه درمقایسه با افرادی كه در همان سطح ازرشد قرار دارند شدیدتراست. برای برآورد كردن ملاكهای تشخیص، این اختلال باید حداقل 6 ماه تداوم داشته باشد ودر محیط خانواده(خانه ومدرسه) وجود داشته باشد ودر عملكرد اجتماعی وتحصیل اختلال ایجاد كرده باشد ،همچنین قبل از 7 سالگی نشانه وجود داشته باشد.(كاپلان وسادوك)
- تاریخچه اختلال بیش فعالی
قدیمی ترین توصیفی که از بیش فعالی یا فزون جنبشی وجود دارد از پزشکی آلمانی به نام هاینریش هافمن در میانه سال های ۱۸۰۰ است. شکسپیر در یکی از شخصیت های داستانی خود در نمایش نامه «شاه هنری هشتم» به نوعی از این بیماری اشاره کرده است.
در ادبیات توصیفی کودکان با اختلال نارسایی بیش فعالی به نام برخی از افراد معروف برمی خوریم که نویسندگان آن منابع ادعا کرده اند که این افراد، به این اختلال مبتلا بودند. این ادعا براساس شرح حالی که از زندگی این افراد در تاریخ آمده انجام گرفته است بدون اینکه این ادعا را تأیید بکنیم نام برخی از این افراد را یادآور می شویم.
سقراط، موزارت، ناپلئون بناپارت، جمال عبدالناصر، نیوتون،الکساندر گراهام بل، چرچیل، هانس کریستین آندرسون، آگاتا کریستی ، بتهوون، لئوناردو داوینچی، گالیله، لئو تولستوی، ارنست همینگوی، شاهزاده چارلز، ونگوگ، ادیسون، بیل کلینتون، جرج بوش، جان کندی، جان راکفلر، بیسمارک، داروین، اینشتین، برناد شاو، پیکاسو.
دید کلی :
بیشفعالی به حالتی دلالت میکند که در آن کودک به نحوی مفرط و بیش از اندازه فعال و پرجنب و جوش است. تحرک زیاد این کودکان نه تنها خود آنها بلکه اطرافیان ، همکلاسیها ، اولیای مدرسه را دچار مشکل میکند. از آن جایی که در میان درصد بالایی از معتادین و افرادی که ترک تحصیل کردهاند علایم بیش فعالی در کودکی مشاهده شده است.
از طرفی کودکان بیش فعال در معرض خطر بالایی از اختلال سلوک ، شخصیت ضد اجتماعی و سوء مصرف مواد مخدر قرار دارند، لذا آگاهی همگان بویژه والدین و معلمان از این حالات از اهمیت بسزایی برخوردار است. نقص در تمرکز یا اختلال بیشفعالی (ADHD) شرایطی را برای کودک ایجاد میکند که نتواند آرام و بدون حرکت بنشیند، رفتارش را کنترل کرده و توجه خود را به یک موضوع خاص معطوف کند.
از هر یكصد كودك پنج كودك می توانند به اختلال بیش فعالی مبتلا باشند وهمچنین در سنین دبستان شیوع این بیماری در پسران 9 درصد ودر دختران 4 درصد است(هین شاو1994،كندال 2000)
در دومین چاپ دفتر چه تشخیص بیماری های روانی انجمن روانپزشكی آمریكا، این بیماری در زیر گروه اختلالات كودكان با اصطلاح واكنش بیش فعالی جنبی به عنوان یك طبقه ،تشخیص مطرح شد.اما تحقیقات ویرجینیا داگلاس (1979) در كانادا این عقیده را به وجود آورد كه هسته ی اصلی مشكل این كودكان نقص در نگهداری توجه،كنترل تكانه ها و نوسان برانگیختگی است تا فعالیت بیش از حد. این پژوهش ها باعث شد تا نام این بیماری درچاپ چهارم دفترچه آماری تشخیص بیماری های روانی به اختلال نقص توجه تغییر یافت.حدود سه دهه است كه این اختلال با سه نشانه اصلی شامل كمبود توجه ،بیش فعالی ،تكانشگری تعریف شده است كه امروزه به 2 مورد بیش فعالی وتكانشگری كاهش پیدا كرده اند.
علت حذف ویژگی نارسایی توجه آن است كه نتایج پژوهش های متعدد نشان داده اندكه بر خلاف تصور قبلی به طور اساسی دارای كمبود توجه نیستند بلكه كمبود توجه در آنان اختلالی ثانویه است.
- اما منظور از تكانشگری چیست؟
رفتار تكانشی را اینگونه توصیف می كنند:
1) ناتوانی در كنترل ،بازداری وجلوگیری از عمل
2) عمل بدون تفكر،تأمل وملاحظه
3) عمل بدون پیش بینی،برنامه ریزی وتوجه به پیامد های آن
4) احساس عمل آنی وخود به خود
نكات مهم در مورد بیش فعالی :
1 – « بیش فعالی » شایعترین اختلال جاری ودیرینه روان پزشكی كودكان است ودر پسران دو تا سه برابر بیشتر از دختران است .
2 – بیشتر وقتها « بیش فعالی » تا سن جوانی وبزرگسالی تداوم می یابد . چنانچه كمبود توجه / بیش فعالی درمان نگردد به احتمال زیاد مشكلاتی را در مدرسه در پی دارد.
3- « بیش فعالی »كشف جدید نیست . و استفاده از دارو برای درمان « بیش فعالی » نیز كار تازه ای نیست .
4- این احتمال وجود دارد كه « بیش فعالی » به گونه ای ژنتیكی انتقال یابد بدین معنی كه می تواند به گونه ای اختلال ارثی باشد .
5 – « بیش فعالی » اغلب همراه با دیگر اختلالات روی می دهد . رایج ترین آنها اختلال یادگیری و اختلال رفتاری است مانند « اختلال نافرمانی تقابلی» و « اختلال سلوك »
6 – به دو علت تشخیص ودرمان هر چه سریعتر « بیش فعالی » مهم است . نخست درمان به كسی كه اكنون در سن كودكی است كمك می كند . چنانچه كودك دروس خود را هر چه آسانتر در مدرسه فرا گیرد ، به او كمك می شود تا از ناراحتی واضطراب وفشارهای روحی ناشی از مشكلات آموزشی دور بوده واز مورد تنفر بودن دیگر كودكان و درگیری با پدر ومادر در امان باشد. دوم درمان زودتر می تواند خطر مسئله رفتاری « بیش فعالی » كودكان را كه به احتمال زیاد ، تا دوران بزرگسالی تداوم می یابد كاهش دهد .
7- تشخیص « بیش فعالی » در كودكان بر اساس سابقه ی دقیق مادر وپدر یا دیگر افرادی كه در پرورش كودك سهیم هستند ،گفتگو با آموزگاران ودیگرانی كه با كودك سر وكار دارند ومقیاس های سنجش ( كه در توصیف وجود وشدت نشانه ها به كار می رود) صورت می گیرد .تشخیص
« بیش فعالی » در بزرگسالان بر پایه گفته های خود فرد وكسی كه به شخص بزرگسال نزدیك است – همسر یا دوست – می باشد .
8 – هیچگونه آزمایش ویژه روانشناسی یا آزمایشگاهی برای تعیین این كه كودكی « بیش فعالی » دارد یا نه ، وجود ندارد .وتشخیص در گفتگو با بیمار یاپدر ومادر ومقیاس های سنجش صورت می گیرد.
9 – در بسیاری موارد می تواند مسائل زیادی از « بیش فعالی » را در كودكان ، جوانان وبزرگسالان كاهش داده ودر بعضی مواقع از بین برد . درمان با دارو می تواند در70 درصد كودكان در سنین مدرسه ای وحداقل 60 درصد بزرگسالان دارای « بیش فعالی » نتیجه ای بسیار سودمند داشته باشد .
10 – درمان روانپزشكی « بیش فعالی » می تواند هم برای كودكان وهم بزرگسالان كمك زیادی باشد. تغییرات در برنامه تربیتی كودك می تواند پدران ومادرانی را كه با كودك مبتلا به « بیش فعالی » سر وكار دارند یاری دهد. آموزش جبرانی ( كلاسهای آموزشی خصوصی یا كلاس های آموزش تك درس ) نیز می تواند برای كودكانی كه اختلالات یادگیری دارند سودمند باشد .
11 – در بزرگسالی دارو مؤثر است وبررسی ها نشان داده اندكه درمان هایی مانند زوج درمانی ودرمان از طریق آموزش روان شناختی می تواند یاری دهنده باشند . گونه های دیگر درمان ( مانند گروه درمانی ) مورد ارزیابی قرار گرفته اند.
- شیوع بیش فعالی :
از هر 100 کودک 5 کودک میتوانند مبتلا به ADHD باشند. پسران 3 برابر بیش از دختران در معرض ابتلا قرار دارند. اغلب این مشکلات قبل از 7 سالگی آغاز میشوند و ممکن است والدین تا وقتی که فرزندشان بزرگتر نشده متوجه مشکل او نگردند. پزشکان نمیدانند که چه چیزی باعث بروز ADHD میگردد ولی مطالعات بر روی مغز انسان، آنها را به فهم علل اجتماعی ADHD نزدیکتر کرده است.
پزشکان معتقدند افراد مبتلا به ADHD فاقد میزان کافی از مواد شیمیایی خاص به نام میانجیهای عصبی در مغز هستند. این مواد شیمیایی به مغز در کنترل کردن رفتار کمک میکنند. والدین و آموزگاران باعث ایجاد ADHD در کودک نمیشوند ، بلکه آنها میتوانند در فعالیتهای کودک به وی کمک کنند.
عوامل گوناگونی بر شیوع این اختلال اثر می گذارند . برای مثال ، تحقیق ترایتز (1979) نشان داد كه پایگاه اجتماعی – اقتصادی ، با شیوع وشدت این اختلال همبستگی دارد . بدین معنا كه در طبقه های اجتماعی پایین تر میزان شیوع وشدت نشانه ها بیشتر است . عوامل اجتماعی – فرهنگی نیز در این میان دخالت دارند . گزارش های متفاوتی در مورد شیوع اختلال « بیش فعالی » ارائه شده است . از جمله گفته شده كه حدود2 تا 4 درصد از كودكان ، در حد متوسط تا شدید به این اختلال مبتلا هستند . البته میزان شیوع درجات خفیف تر آن ، بیشتر از این حد است .وپسران 3 تا 9 برابر بیشتر از دختران ، به این اختلال مبتلا هستند .(حقوقی ، 1992 ) . گلداستین وگلداستین (1998) می نویسند كه حدود 3 تا 5 درصد كودكان ، با اختلال « بیش فعالی » هستند ، و20 تا 30 درصد این تعداد ، فقط كمبود توجه دارند ، بدون این كه در تكانشگری یا بیش فعالی مشكلی داشته باشند . از نشانه ها ونوعهای « بیش فعالی » ، عدم توجه رایج ترین نوع در دختران و بروز بیش فعالی در پسران است. به طوری كه میزان بیش فعالی در پسران 3 تا 5 برابر بیشتر از دختران است . وشاید این موضوع با وضع جسمانی وساختمان بدنی كودك در ارتباط باشد .
- ویژگی های بالینی:
شروع اختلال « بیش فعالی » ممكن است در شیرخوارگی باشد ، چنین شیرخوارانی زیاد گریه می كنند . از دامان مادر فرار می كنند ، لگد می زنند ، جیغ می كشند ، در مكیدن دچار مشكل هستند ونسبت به محرك ها بسیار حساس اندو تحت تأثیر سر وصدا ، نور ، تغییرات درجه حرارت ویا سایر تغییرات محیطی دچار آشفتگی می شوند . گاهی نیز ، برعكس چنین بچه هایی شل وبی حال هستند ، اكثر اوقات می خوابند وبه نظر می رسدكه در ماه اول زندگی رشد آهسته ای دارند . گاهی مادران كودكان بیش فعال ، گزارش می كنند وقتی كه برای این فرزندشان باردار بوده اند، حس می كرده اند كه جنین درون زهدان آنها لگد می زند وجنب وجوش بسیاری دارد .به طور كلی ویژگیهای بیش فعالی از اوایل دوره ی كودكی بروز می كند .
كودكان دارای این اختلال دارای مشكلات بالینی هستند:
– عدم توانایی در تمركز وتوجه كافی هنگام كارها و فعالیت های روزانه مثل انجام تكالیف درسی و وظایف خانگی.
– به نظر می رسد هیچ توجهی به صحبت های طرف مقابل ندارند.
– در اتمام كارها حتی كارهایی كه خودش هم دوست دارد ، مشكل دارد وآنها را نیمه كاره رها می كند .
– احتمال ابتلا به اختلالات زبان وگفتار وشنوایی وجود دارد.
– ناتوانی در پیروی از فرمانها ودستور العمل های ارائه شده .
– ناتوانی در طبقه بندی وسازمان دادن برنامه ها وامور.
– عدم تمایل به انجام كارهایی كه نیازمند فعالیت فكری وتمركزند .
– گم كردن یا جاگذاشتن مداوم اشیا ، اسباب بازیها و وسایل مدرسه.
– حواس پرتی
– داشتن رفتار تكانشگری
– ناتوانی در آرام نشستن
– دویدن – جهیدن – پریدن و بالا رفتن بیش از اندازه از میز وصندلی و …
– ناتوانی در انجام بازی های آرام
– پر جنب وجوشی زیاد در هنگام انجام كار
– تند حرف زدن وقطع كردن سخنان دیگران
– دائماً می خواهد جلب توجه كند .
– شتاب در پاسخ دادن به سؤالات
– بی صبری
– داشتن رفتار پرخاشگرانه
– خواب ناآرام
– ناتوانی در یادگرفتن
– ایجاد مشكل در بازی با دیگران
– انجام كارهای خطرناك بدون آنكه به پیامد های آن فكر كنند.
– مشكل خام حركتی ( دست وپا چلفتی)
– رفتارهای آزارشی
– خود آزاری ، كندن مو و پوست خود
– معمولاً برخوردار از هوش بهر طبیعی ( اما ناتوانی در انجام برخی كارها مثل تكلیف ها ویادگیری در مدرسه)
– تصادف كردن به میزان بیشتر از دیگران
– داشتن عزّت نفس پایین و به سرعت، احساس ناكامی كردن.
– شیوع بیشتر درپسران وبه نسبت در پسران چشم آبی وموبور ، بیشتراست .
- علایم بیش فعالی:
اختلال « بیش فعالی » دارای 3 علامت مهم است كه به طور پایدار و ثابت وهمیشگی دیده می شوند:1- بی توجهی 2– بیش فعالی 3-تكانشگری
*بی توجهی:
یكی از ویژگیهای مهم این اختلال كه تقریبا همواره وجود دارد این است كه آنها به آسانی گرفتار حواس پرتی وپریشانی فكر یا كوتاهی مدت زمان توجه می شوند .این مشكل مانند بیش فعالی چندان مشهود نیست .خردسالان در مقایسه با بزرگسالان نسبتا فاقد مهارت تمركز وادامه انجام وظایف دراز مدت وكسالت آور می باشند.او مانند یك كودك نو پا وشاگرد كودكستانی با شتاب از كاری به كار دیگر می پردازد و در آخر به نظر می رسد كه در انجام كار دچار سرگشتگی است.در مد رسه چون نمی تواند برای مدت طولانی به چیزی توجه كند ،تكالیفش را تمام نمی كند وبه دستورات عمل نمی كند . درخانه نیز مادرش متوجه می شود كه(( اوبه مدت طولانی به چیزی گوش نمی دهد،فكر نمی كند،چیزی به خاطر نمی آورد.در میان انجام كاری ،كا ردیگری را شروع می كند كارها نیمه تمام اند اتاقش به هم ریخته ولباسها نا مرتب است )) گاهی نشان می دهد از كاری كه در دست دارد وفراموشش می كند سر گشته وپریشان شده است. بسیاری از این كودكان حداقل برای اندك مدتی می توانند به دقت به چیزی گوش دهند.اگر آزمایش كننده(روانشناس،روان پزشك،پزشك ،آموزگار)تغییر پذیری پتانسیل چنین رفتاری را تشخیص ندهد ممكن است به نتیجه ای نا درست دست یابد كه كودك سالم است واین اولیا ومربیان هستند كه بیش از حد واكنش نشان می دهند.این كودكان مشكل هایی را در توجه انتخابی نشان می دهند واز آنجاكه قادر به كنترل توجه خود نیستند د رحین انجام كارها وتكالیف به رویا فرو می روند(كیولی 1998) واین نا توانی خود عاملی برای ناتوانی ها ی تحصیلی ورفتارهای اجتماعی می شود.
*بیش فعالی :
بیش فعالی حركتی ،احتمالا یكی از نخستین نشانه هایی است كه در سالهای پیش مدرسه ای ،مشاهده می شود. اولیا ومعلمان آنها را به منزله ی كودكانی كه بیش از حد پرجنب وجوش ،دارای كنجكاوی اغراق آمیزتوصیف می كنند.مرتبا به اطراف می دوندواز در ودیوار بالا می روند.درآرام نشستن مشكل دارند حتی در هنگام خواب بیش از اندازه به اطراف حركت می كنند همیشه در حال رفتن وعمل كردن اند مثل این است كه توسط یك موتور تحریك می شوند.این علامت ها باید درمحیط كودك گزارش گردد اگر اولیا ومربیان ازنظر این رفتار ها توافق نداشتند به گزارش آموزگاران باید اهمیت بیشتری داده شود زیرا آنان با رفتار های طبیعی هرسن آشنایی بیشتری دارند.(نشانه ها مختص كودكان 8تا10 ساله است،خردسالان نشانه های بیشتر وكودكان مسن تر نشانه های كمتری را نشان می دهند).
این كودكان به هر چیزی كه سر راهشان باشد دست میزنند، گاهی دراثر اشتباه آنرا می شكنند .اثاثیه را به هم می ریزد معمولامادر این احساس را دارد كه یك لحظه چشم برداشتن ازاو مصیبت خواهی است (چون یا چیزی در حال شكستن است یا جان كودك نوپا در خطر)در نتیجه این كودكان سهم بیشتری را دربه وجود آوردن حوادث دارندو بسیار بیشتر از بچه های عادی در بخش های اورژانس دیده می شوند.ا ین كودكان گاهی بسیار وراج وپرگو هم هستند. نكته مهم این كه همه ی كودكان مبتلا دارای بیش فعالی نیستند وحتی اندكی از آنها كمتراز حد عادی فعال می باشند.بیش فعالی مشخص بارشد كودك ممكن است از بین برود اما مشكلاتی دیگر هستند كه نیاز به درمان دارد.
*تكانشگری یا بر انگیختگی :
منظور از تكانشگری ،انجام یك عمل بدون فكر وتامل در مورد آن عمل ونتیجه آن است .به عبارتی به عقیده (باركلی)برانگیختگی در این كودكان ،ناتوانی در فكر كردن قبل از انجام یك عمل نیست بلكه انجام عمل پیش از آنكه مدت زمانی رابه فكر كردن اختصاص دهند است.گلداستین وگلداستین(1998) می نویسندتكانشگری 4 نوع است:1-عمل بدون كنترل ،بازداری یا توقف2-عمل بدون تفكر یا ملا حظه گری3-عمل بدون پیش بینی،برنامه ریزی كافی یادرنظر گرفتن پیامد ها4-عمل آنی وناگهانی.
تكانشگری یكی از اجزای اصلی اختلال بیش فعالی است به همین دلیل این كودكان در ((راضی شدن ))مشكل دارندبرای مثال آنها در مقایسه با كودكان عادی به تقویت كننده هایی با فاصله كوتاهتر احتیاج دارند. شاید به همین دلیل است كه از پیامدهای رفتار خود تجربه كسب نمی كنند و حتی پس از تنبیه شدن ،دوباره رفتارهای آزارشی را تكرار می كنند.این كودكان مانند كودكی كه چندین سال از حدود سنی خود كوچكتر است رفتار می كند .مثلا اگر چیزی یا افرادی در آنچه او می خواهداقدام نمایند ،كوتاهی كنند خیلی زود عصبانی ورنجیده خاطر شده ،ممكن است وسایل را به اطراف پرت كرده یا بشكند وگاهی برادر و خواهر وهمكلاسی هایشان را مورد ضربات مشت قرار می دهند. مورد دیگری كه در بحث تكانشی مهم ومسله ساز است (كنترل ادرار ومدفوع) است .كودكان خردسال بیش فعال ممكن است در مدت روز خود راخیس یا كثیف كنند .به نظر میرسد آنها به( نیازهای فشار)خویش توجهی ندارند وتا اندازه ای خود را تخلیه می نمایند.
- علل اختلال بیش فعالی:
در حال حاضر علل اصلی این اختلال با وجود اینكه یك اختلال رایج ومتداول است ولی نا شناخته است . این احتمال وجود دارد كه ناشی از مجموعه عوامل پیچیده ای باشد. در اینجا به ذكر چند مورد می پردازیم:
1-عوامل ژنتیكی:
در مطالعه اعضای خانواده كودكان دارای این اختلال مشاهده شده كه یكی از اعضا كه معمولا پدر است به علت عوامل ژنتیكی دارای همین اختلال است (كیولی1998)در مطالعه عوامل ژنتیكی 3روش مطالعه خانواده،همشكمان،فرزند خوانده ها مورداستفاده قرار می گیرد. در تحقیقات بدست آمده (بیدر من وهمكاران1990)در مطالعه هم شكمان وفرزند خوانده ها رابطه ی قوی بین عوامل ژنتیكی ووجود این اختلال مشاهده شده است . آنها با مطالعه عوامل خانوادگی –ژنتیكی-روانی اجتماعی در خویشاوندان درجه اول این كودكان دریافتند احتمال وجود اختلالی مشابه بسیار زیاد است.گودمن واستیونسون (1989)اظهار كردند كه والدین ومعلمان كودكان بیش فعال همشكمان یكسان را بیشتر از همشكمان غیر یكسان مشابه یكدیگر درجه بندی كرده اند(دربررسی 39 همشكم یكسان توافق 51درصد ودر غیر یكسان33درصد بود)
بررسی فرزند خوانده ها (كانتول1975)نشان می دهد كه والدین فرزند خوانده ها وخویشاوندان نزدیك آنها ،فاقد مشكل هایی هستند كه در والدین زیستی این كودكان وجود دارد.
در زمینه ی احتمال وجود رابطه با یك ژن تنها نیز نتیجه ی مطالعه (فاراوان وهمكاران1992)از رابطه ای بین نوعی جهش ژنتیكی در كروموزوم3در ژنbگیرنده ی تیروئید(htvB)با این اختلال حكایت می كند. (هاورز وهمكاران1993)
2-عوامل عصبی وشیمیایی
در بخشهای گوناگون مغز ناقل های عصبی(یك سلول مواد شیمیایی كه از سلول عصبی ترشح می شودكه توسط سلول دوم گرفته می شود وارتباط عصبی صورت می گیرد) مختلفی وجود دارند.اگر میزان یك ناقل عصبی ناكافی باشد بخشی از مغز كه باید روی آن عمل كند به درستی كار نخواهد كرد .كوكان بیش فعال ممكن است دچار كمبود هایی در بعضی ناقل های عصبی باشند.كارشناسان شیمی – عصبی احتمال می دهند كه ممكن است ناقل های عصبی در این كودكان به اندازه كافی نباشد.تعداد زیادی از ناقل ها می تواننند قابلیت افزوده ای را در توجه متمركز در رفتار بازدارنده وخویش كنترلی به وجود آورند. ( گازانیكا وهمكاران1979)گزارش كردند كه در كودكان بیش فعال مقدار امواج آهسته (معمولا تتا)كه برای خردسالان طبیعی است به میزان كمتری مشاهده می شود.پژوهشگران دریافتند آسیب به نیمكره راست كه بطور عمده هوشیاری وتوجه تابع آن است می تواند نارسایی های رادر هوشیاری وتوجه ایجاد كند.
3-خانواده و رفتار والدین :
پژوهشگران این اختلال را نوعی واكنش كودك نسبت به نابسامانی های خانوادگی نظیر اعتیاد به الكل،اظطراب مزمن والدین وافسردگی مادر دانسته اند.واز سوی دیگر به دلیل فراوانی بیشتر مبتلایان به بیش فعالی در خانواده های پر جمعیت آنرا به محرك های محیطی نا مناسب مانند كثرت افراد وعدم رفاه خانواده نسبت داده اند.(میلر1978،تیزارد 1968) ارتباط مادران نوجوانان این اختلال منفی تر از مادران دیگر است(باركلی1994)
مطالعه تعامل والدین-فرزند در ایران نشان داده است كه این والدین بیشتر از والدین كودكان عادی از شیوه های فرزند پروری خود كامه استفاده می كنند(علیزاده وآندریس2002)داری اعتماد به نفس كمتری هستند،از شیوه های تنبیهی بیشتری استفاده می شد وروابط گرم كمتری با فرزندانشان دارند.به طور كلی باید بگوییم نوعی رابطه ی متقابل بین فرزند پروری والدین ،محیط خانواده واین اختلال وجود دارد كه با آسیب پذیری زیستی كودك نیز رابطه دارد (كمبل1990)
4-علل روانشناختی:
هر اندازه كودك كم سنتر باشد ،ناراحتی یا تنش روانی وی بیشتر به شكل تظاهرات جسمانی بروز می كند.در نخستین سالهای زندگی كودك،طبیعی ترین پاسخها نسبت به موقعیتی ضربه آور یا اضطراب انگیز ،مبادرت به عمل است.در این زمینه چگونگی رفتار والدین وواكنش آنهامهم است.احتمال دارد برخی از كودكان به صورت مادر زادی واجد وضع حركتی انفجاری تری باشند.در چنین مواردی ،پاسخ های سختگیرانه یا خواسته های بیش از حد اطرافیان می توانند كودك را در حالت بیش فعالی نا بهنجاری مستقر سازند(آژوریاگرا،1963)
در تعدادی از كودكان ،بیش فعالی آشكارا جنبه ی مرضی دارد.از جمله رفتار های تحریك آمیز وخطرناكی كه موجب می شود تا كودك خود را مدام در موقعیتهای مخاطره انگیز قرار دهد .بالاخره بیش فعالی می تواند پاسخی به یك اضطراب دایم باشد،بخصوص وقتی مكانیزم های روانی فرافكنی آزار گرانه استیلا دارندیاآنكه گونه ای دفاع آشفته وار در برابر اضطراب های افسرده وار یا رها شدگی تلقی شود(آژوریا گرا ومارسلی،1982)
5-تاثیر مواد سمی:
عوامل محیطی مانند مسمومیت سربی (دیوید وهمكاران1972) تاثیر امواج تلویزیونی وچراغ های مهتابی راازعلل احتمالی بیش فعالی در نظر گرفته اند(ات1974)بدون آنكه بتوانند نقش آنها را كاملا آشكار كنند.پاره ای از محققان (فین گلد1975)بر این باو رند كه بیش فعالی می تواند ناشی از مواد افزوده شده یا تركیب كننده های طبیعی برخی از غذاها باشد. بنابر این یك رژیم غذایی مركب از گوشت تازه ،سبزیجات،شیر را پیشنهاد می كنندوتوصیه می كنند كه از مصرف رنگها وچاشنی های مصنوعی اجتناب شود.برخی پژوهش ها نیز بهبود نشانه های رفتاری را در نتیجه رعایت این رژیم تایید كرده اند(برنر1977)
همچنین تجمع فلزات سمی مانند( سرب،آرسنیك،آلومنیوم،جیوه یا كادیوم)می تواند سبب مشكلاتی در یادگیری ورفتار كودكان شود. باركلی (1982)می نویسد 30درصذد كودكان كه میزان سرب خون آنها زیاد است نشانه های بیش فعالی رانشان می دهند.سیگار كشیدن مادر در دوران بارداری نیز از مسموم كننده های دیگراست كه با این اختلال رابطه دارد.
البته به طور كلی پژوهش ها نشان دهنده رابطه علت شناختی بین بیش فعالی با مصرف الكل وسرب است اماپژوهش ها ی بیشتری در این زمینه ضروری به نظر می رسد.
6 – از جمله عوامل مربوط به تغذیه مربوط به رژیم با قند بالا وحساسیت ها به مواد غذایی است:
پژوهشگری گزارش می كنددر آزمایشی كه( آسپارتام شیرین كننده مصنوعی) برای شناخت واكنش به قند به كودك داده می شد رفتارش به گونه ای فوق العاده بد می شد.در گروهی دیگر از كودكان زمانی كه در رژیمی بدون رنگ خوراكی به ویژه ((تارترازین))قرار گرفتندكمی بیش از10درصد آنها در رفتارشان بهبودی نشان دادند.ووقتی دوباره این ماده به رژیم غذایی آنها افزوده شدرفتارشان بدتر گردید(ناآرامی بیشتر،زود خشمی ومشكلات خوابیدن)
- انواع بیشفعالی:
نوع بیدقت و بدون توجه در این نوع فرد نمی تواند روی تکلیفی که به او میدهند و یا یک فعالیت خاص تمرکز داشته باشد. اکثر کودکان دچار ADHD در دقت و توجه کردن دچار مشکل هستند. این دسته از افراد غالبا:
* توجه زیادی به جزئیات ندارند.
* بر بازیها و کارهای مدرسه نمیتوانند تمرکز داشته باشند.
* کارهای مدرسه و فعالیتهای روزانه خود را در منزل تا آخر دنبال نمیکنند و آنها را به پایان نمیرسانند.
* نمیتوانند یک وظیفه یا تکلیف را تمام و کمال انجام دهند.
* اسباب بازیها ، کتابها و وسایلشان را اغلب گم میکنند.
نوع تکانشی – بیشفعالی:
در این نوع از اختلال فرد بسیار فعال است. و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار میکند. فعالیت بیش از حد معمول ، قابل مشاهدهترین مشخصه اختلال ADHD است. کودک بیشفعال همیشه در حال انجام کاری میباشد. ممکن است سطح بیشفعالی با افزایش سن کاهش یابد. این کودکان قبلا از این که راجع به عملی فکر کنند آن را انجام میدهند.
برای مثال این کودکان ممکن است بطور ناگهانی وسط خیابان شروع به دویدن کنند و از یک سمت به سمت دیگر خیابان بدون نگاه کردن حرکت کنند و یا این که از درخت بلندی شروع به بالا رفتن کنند. ممکن است آن ها موقعیتهای خطرناک شگفت زده شوند. گاهی هم هیچ ایده و فکری برای خارج شدن از این وضعیت ندارند. غالبا ، فعالیتهای تکانشی و بیشفعالی با هم همواره هستند. مشخصه کودکانی که این اختلال را با هم دارند بدین گونه است:
* بیقراری و ناآرامی
* دویدن مداوم از سویی به سوی دیگر و یا بالا رفتن از چیزی
* پایین آمدن از صندلی وقتی که اجازه این کار را ندارند.
* عدم توانایی در بیسر و صدا بازی کردن
* بیش از حد صحبت کردن
* پاسخدادن ناگهانی و بدون فکر به پرسشی که هنوز تمام نشده است.
* عدم توانایی در صبر کردن برای نوبت خود
* بدون اجازه وسط بازی دیگران پریدن
* وسط صحبت دیگران پریدن
نوع ترکیبی:
در این نوع اختلال فرد بسیار فعال است و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار مینماید. کودکان با این نوع اختلال نشانههایی از هر دو نوع قبل را که متذکر شدیم دارا هستند. آنها در توجهکردن، بیشفعال بودن و کنترل تکانشهای خود دچار مشکل هستند. البته گاهی تمام کودکان بیتوجه هستند و یا اینکه بیش از حد فعالیت میکنند و حرکات تکانشی دارند.اما در کودکان دچار ADHD این حرکات همیشگی هستند نه استثنایی ،این رفتارها برای کودک در خانه ، مدرسه و با دوستان مشکلات حقیقی ایجاد میکنند در نتیجه اکثر کودکان دچار این اختلال ، احساس افسردگی ، اضطراب و عدم اطمینان به خود را دارند. این احساسات جزء نشانههای ADHD محسوب نمیشوند و در اثر مشکلات مکرر در خانه و مدرسه در کودک ایجاد میشوند.
- برخی مشکلات مربوط به بیش فعالی کدامند؟
یکی از مشکلات موجود در تشخیص بیش فعالی این است که اغلب با سایر اختلالها همراه است. دو سوم از کودکان مبتلا به بیش فعالی به صورت همزمان به اختلالهای دیگری نیز دچار هستند. برخی از این اختلالات به شرح زیرند:
* اختلال ضدیت و اختلال هدایتی:
در حدود 35% از کودکان بیش فعال دچار اختلال ضدیت هستند که با علائم لجبازی، فوران خشم، کج خلقی، تمایل به دعوا و مبارزه و زیر پا گذاشتن قوانین بروز می کنند. اختلال هدایتی نیز علائم مشابهی دارد اما تظاهرات پرخاشگری در آن شدیدتر است. کودکانی که اختلال هدایتی دارند بیشتر دچار مشکل با قانون می شوند. همراهی این دو اختلال با بیش فعالی نوع برانگیخته و نوع ترکیبی بیشتر دیده می شود.
* اختلال خلق:
بیش فعالی در برخی موارد همراه با اختلالات خلقی مانند افسردگی است. در حدود 18% از کودکان بیش فعال خصوصاً نوع بی توجه، افسردگی را تجربه می کنند. ممکن است احساس بی کفایتی، انزوا و بیهودگی کنند و عقب ماندگی تحصیلی و مشکلات اجتماعی پیدا کنند. این کودکان اعتماد به نفس پایینی دارند.
* اختلال اضطرابی:
اختلال اضطرابی در 25% کودکان بیشفعال وجوددارد. علائم شامل نگرانی شدید، ترس، اضطراب و وحشت هستند که حتی میتواند علائم جسمی مانند تپش قلب، تعریق، درد شکمی و اسهال ایجادکند. از اختلالاتی که با بیشفعالی همراهی دارد اختلال وسواسی اجباری و سندرم تورت هستند. همچنین تیکهای صوتی و حرکتی که مکرراً تکرار میشوند ممکن است وجود داشتهباشند. کودکی که چنین علائمی دارد باید توسط متخصص ارزیابیشود.
* ناتوانی در آموختن:
در حدود نیمی از کودکان مبتلا به بیش فعالی در آموختن ناتوان هستند. شایعترین نوع آن ناتوانی در خواندن و نوشتن است. با اینکه بیش فعالی ناتوانی در آموختن نیست اما به دلیل تداخلی که در توجه و تمرکز کودک ایجاد میکند مانع عملکرد مناسب کودک در مدرسه میشود.
اگر کودک به طور همزمان مبتلا به بیشفعالی و اختلالات دیگر باشد پزشک طرح درمانی مناسبی را اجرا خواهدکرد. اگر علائم ترکیبی باشند برخی درمانها مناسبتر هستند.
چطور میتوان فهمید کودکی مبتلا به ADHD است؟
وقتی علایم ADHD در کودکی مشاهده شود باید توسط یک متخصص ماهر مورد ارزیابی قرار گیرد. این فرد میتواند از کارکنان مدرسه باشد و یا این که در مطب خصوصی مشغول بکار باشد. تنها راه حصول اطمینان ، ارزیابی کامل توسط متخصص میباشد. باید در اینجا به دو نکته توجه داشت:
* نباید نظر دیگران را دال بر این که کودکی ADHD است به آسانی پذیرفت.
* این نکته حائز اهمیت است که کودک همراه با ADHD ناتواناییهای دیگران را نیز دارد.