وسواس فکری عملی و اختلالات مربوط

• اختلال وسواس فکری – عملی (OCD)

نشانه­ های مخصوص OCD، وجود وسواس­ های فکری و وسواس­ های عملی هستند. وسواس­ های فکری، افکار (مثل آلودگی)، تصورات (مثل صحنه­ های خشونت­ آمیز یا مخوف)، یا امیال (مثل زخمی­ کردن کسی) تکراری و مداوم هستند. مهم این است که وسواس ­های فکری لذت­بخش نیستند یا به صورت ارادی تجربه نمی­ شوند: آن­ها مزاحم و ناخواسته ­اند و در اغلب افراد، موجب ناراحتی یا اضطراب محسوس می ­شوند. فرد می­کوشد این وسواس ­های فکری را نادیده بگیرد یا متوقف کند (مثلاً با اجتناب کردن از راه­اندازها یا استفاده از توقف فکر) یا آن­ها را با فکر یا عمل دیگری بی­ اثر سازد (مثل انجام دادن وسواس عملی). وسواس­ های عملی (یا تشریفات) رفتارها ( مثل شستن، وارسی کردن) یا اعمال ذهنی تکراری (مثل شمردن، تکرار کردن بی صدای کلمات) هستند که فرد احساس می­کند در پاسخ به وسواس فکری یا بر اساس تشریفاتی که باید با قاطعیت اجرا شوند، وادار به انجام دادن آن­هاست. اغلب افراد مبتلا به OCD هم وسواس­ های فکری و هم عملی دارند. وسواس­ های عملی معمولاً در پاسخ به وسواس فکری انجام می­ شوند (مثلاً افکار آلودگی به تشریفات شستن منجر می­ شود یا چیزی که نادرست است به تکرار کردن تشریفات تا زمانی که “کاملاً درست” احساس شود، می­ انجامد). هدف، کاهش دادن ناراحتی است که وسواس­ های فکری ایجاد می­ کنند یا پیشگیری از رویدادی ترسناک است (مثل مریض شدن). با این حال، این وسواس ­های عملی یا به صورت واقع­بینانه با رویداد ترسناک ارتباط ندارند (مثلاً چیدن چیزها به صورت قرینه برای پیشگیری از صدمه دیدن فردی عزیز) یا اینکه آشکارا افراطی هستند (هر روز حمام کردن به مدت چند ساعت). وسواس­های فکری و وسواس­های عملی باید وقت­ گیر باشند (مثلاً بیش از 1 ساعت در روز) یا ناراحتی یا اختلال قابل ملاحظه­ی بالینی ایجاد کنند تا برای تشخیص OCD موجه باشند. فراوانی و شدت وسواس­های فکری و وسواس­های عملی در بین افراد مبتلا به OCD تفاوت دارند.

شیوع

میزان شیوع اختلال وسواس فکری عملی در جمعیت عمومی حداقل 2 تا 3 درصد است. این اختلال حدود 10 درصد مراجعانی که به مراکز مشاوره مراجعه می­کنند را تشکیل می­دهد. در میان بزرگسالان احتمال ابتلای مرد و زن به این اختلال یکسان است، ولی در میان نوجوانان، پسرها بیشتر از دخترها دچار OCD می­شوند. میانگین سن شروع این اختلال در حدود بیست سالگی است.

درمان

در مطالعات کاملاً کنترل شده معلوم گشته است که با دارو درمانی و رفتاردرمانی، یا ترکیب این دو، از علایم بیماران مبتلا به OCD به نحو مؤثر و چشمگیری کاسته می­شود. درمان شناختي- رفتاري وسواس فكري – عملي معمولاً حدود 10 جلسه طول مي كشد.